پلاسمافرز فرایندی است که در آن قسمت مایع خون یا پلاسما از سلولهای خونی جدا میشود. به طور معمول، پلاسما با محلول دیگری مانند سالین یا آلبومین جایگزین میشود، یا پلاسما اصلاح شده و سپس به بدن شما بازگردانده میشود.
اگر بیمار هستید، ممکن است پلاسمای شما حاوی آنتیبادیهایی باشد که به سیستم ایمنی حمله میکنند. میتوان برای حذف پلاسمای آسیبدیده و تعویض آن با پلاسمای خوب یا جایگزین پلاسما از دستگاهی استفاده کرد. به این فرایند، تبادل یا تعویض پلاسما نیز گفته میشود که مشابه دیالیز کلیه است.
فرایند اهدای پلاسما را نیز میتوان پلاسمافرزیس نامید، در این فرایند نیز پلاسما برداشته میشود و سلولهای خونی به بدن شما بازگردانده میشود.
هدف از پلاسمافرزیس چیست؟
پلاسمافرزیس برای درمان انواع اختلالات خودایمنی استفاده میشود، از جمله:
- میاستنی گراویس
- سندرم گیلن باره
- پلی نوروپاتی دمیلینهکننده التهابی مزمن
- سندرم میاستنیک لامبرت-ایتون
پلاسمافرزیس همچنین برای درمان عوارض خاص بیماری سلول داسیشکل و همچنین انواع خاصی از نوروپاتی استفاده میشود.
در هر یک از این اختلالات، بدن پروتئینهایی به نام آنتیبادی ایجاد کردهاست که برای شناسایی سلولها و ازبینبردن آنها برنامهریزی شدهاند. این آنتیبادیها در پلاسما هستند. به طور معمول، این آنتیبادیها سلولهای بیگانه را که ممکن است به بدن آسیب برسانند، مانند ویروس، هدف قرار میدهند.
اما در افراد مبتلا به بیماری خودایمنی، آنتیبادیها به سلولهای داخل بدن که عملکردهای مهمی انجام میدهند حمله میکنند. برای نمونه، در بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا اماس، آنتیبادیها و سلولهای ایمنی بدن به پوشش محافظ عصبها حمله میکنند که در نهایت منجر به اختلال در عملکرد ماهیچهها میشود. با استفاده از پلاسمافرز میتوان با حذف پلاسمای حاوی آنتیبادی و جایگزینی آن با پلاسمای جدید، این روند را متوقف کرد.
در سالهای اخیر، این درمان به طور فزایندهای برای درمان افرادی که مبتلا به عفونت شدید هستند و یا سایر مشکلات مانند بیماری ویلسون و پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک را دارند، استفاده میشود. همچنین از این روش برای کمک به افرادی که پیوند عضو انجام دادهاند نیز استفاده میشود تا از پس زده شدن عضو پیوندی جلوگیری شود.
پلاسمافرزیس چگونه انجام می شود؟
در حین پلاسمافرز، شما روی تخت دراز میکشید. سپس سوزن یا کاتتری را داخل ورید هر کدام از بازوها که شریانش قویتر است، قرار میدهند. در برخی موارد، کاتتر در کشالهٔ ران یا شانه قرار داده میشود.
پلاسمای جایگزین یا برگشتی از طریق لولهٔ دوم که در بازو یا پا قرار میگیرد به بدن شما بازمیگردد.
طبق مقررات فدرال، یک فرد حداکثر دو بار در هفته میتواند پلاسما اهدا کند. جلسات اهدای خون معمولاً حدود 90 دقیقه به طول میانجامد.
در صورت دریافت پلاسمافرزیس بهعنوان درمان، این روش بین یک تا سه ساعت طول میکشد. ممکن است به پنج جلسهٔ درمانی در هفته نیاز داشته باشید. تعداد دفعات جلسههای درمانی در بیماریهای مختلف بسیار متفاوت است و همچنین به سلامت کلی شما بستگی دارد.
گاهی اوقات بستری شدن در بیمارستان ضروری است. در سایر موارد، درمان سرپایی امکانپذیر است.
چگونه باید برای پلاسمافرزیس آماده شوم؟
با انجام این مراحل میتوانید احتمال موفقیت را به بالاترین حد و علائم و خطرات پلاسمفرزیس را به حداقل برسانید:
- قبل از درمان یا اهدای پلاسما وعدهٔ غذایی مقوی بخورید.
- شب قبل از پلاسمافرز خوب بخوابید.
- به مقدار زیاد مایعات بنوشید.
- از واکسیناسیون عفونتهای شایع مطلع شوید. با پزشک خود مشورت کنید تا بدانید به کدام واکسن نیاز دارید.
- سیگار و دخانیات نکشید.
- در روزهای منتهی به پلاسمافرزیس، رژیم غذایی سرشار از پروتئین و حاوی میزان کمی فسفر، سدیم و پتاسیم داشته باشید.
مزایای پلاسمافرزیس چیست؟
اگر از پلاسمافرز بهعنوان درمان ضعف یا اختلال خودایمنی استفاده میکنید، ممکن است در عرض چند روز احساس بهبودی کنید. برای سایر بیماریها، ممکن است چند هفته طول بکشد تا متوجه تغییرات در علائم خود شوید.
پلاسمافرزیس فقط بهبودی و تسکین کوتاهمدت را فراهم میآورد و اغلب نیاز به تکرار دارد. تعداد دفعات و مدت ماندگاری نتایج، بستگی زیادی به وضعیت بیماری شما و شدت آن دارد. پزشک یا پرستار میتواند ایدهای کلی در مورد مدتزمان اثربخشی پلاسمافرزیس و تعداد دفعات موردنیاز به شما ارائه دهد.
خطرات پلاسمافرزیس چیست؟
احتمال بروز عوارض جانبی در پلاسمافرز وجود دارد که معمولاً نادر و خفیفاند. شایعترین علامت آن افت فشارخون است که اغلب با موارد زیر همراه است:
- ضعف
- تاری دید
- سرگیجه
- احساس سرما
- معدهدرد
پلاسمافرزیس همچنین ممکن است خطرات زیر را به همراه داشته باشد:
- عفونت: بیشتر روشهایی که شامل انتقال خون به داخل یا خارج از بدن میشوند خطر عفونت را دارند.
- لخته شدن خون: پزشک ممکن است برای کاهش خطر لخته شدن خون داروی ضدانعقاد خون تجویز کند.
- واکنش آلرژیک: معمولاً در واکنش به محلولهای مورداستفاده برای جایگزینی پلاسما رخ میدهد.
خطرات حادتر اما غیرمعمول شامل خونریزی است که ناشی از داروهای ضدلخته است. سایر خطرات جدیتر شامل تشنج، دردهای شکمی و سوزنسوزن شدن در اندام است.
پلاسمافرز ممکن است برای برخی از افراد درمان مناسبی نباشد، از جمله افرادی که:
- از نظر همودینامیکی ناپایداراند.
- نمیتوانند کاتتر سیاهرگ مرکزی را تحمل کنند.
- به هپارین حساسیت دارند.
- مبتلا به هیپوکلسمیاند.
- به آلبومین یا پلاسمای یخزده حساسیت دارند.
پس از پلاسمافرزیس چه اتفاقی میافتد؟
برخی از افراد پس از عمل احساس خستگی را گزارش میکنند، اما بیشتر افراد این فرایند را بهخوبی تحمل میکنند. برای به دست آوردن بهترین نتیجه، به یاد داشته باشید که برای پلاسمافرز آماده شوید و پس از عمل دستورات پزشک خود را دنبال کنید.
موارد زیر را در نظر بگیرید تا مطمئن شوید که فرایند پلاسمافرز تا حد امکان بهخوبی پیش میرود:
- به اندازهٔ کافی بخوابید.
- حداقل 10 دقیقه زودتر از موعد به مکان موردنظر مراجعه کنید.
- لباس راحت بپوشید.
- کتاب یا چیز دیگری همراه داشته باشید تا در طول فرایند پلاسمافرز سرگرم شوید.
منبع: